Zemlja, naš jedinstveni plavi planet, podijeljen je na nekoliko velikih kopnenih masa, koje nazivamo kontinentima. Pitanje koliko kontinenata ima na svijetu možda se čini jednostavnim, ali odgovor nije tako jednoznačan kao što biste očekivali. Različiti obrazovni sistemi, geografske tradicije i kulturne perspektive širom svijeta nude različite odgovore na ovo temeljno geografsko pitanje.

Kao geograf s više od desetljeća istraživanja i podučavanja o zemaljskim površinama, mogu potvrditi da je poznavanje kontinenata ključno za razumijevanje našeg planeta. Kontinenti nisu samo ogromne kopnene mase, već predstavljaju i geološke, kulturne i povijesne entitete koji su oblikovali ljudsku civilizaciju.

Tradicionalno, većina geografa priznaje sedam kontinenata: Afriku, Antarktiku, Aziju, Australiju (ili Oceaniju), Evropu, Sjevernu Ameriku i Južnu Ameriku. Ovo nije jedini način na koji možemo podijeliti zemaljsku površinu, i upravo ta raznolikost pogleda čini pitanje koliko kontinenata ima na svijetu tako zanimljivim.

 

Tradicionalni model sedam kontinenata

U slovenskom obrazovnom sistemu i većini zapadnog svijeta obično učimo da na svijetu postoji sedam kontinenata. Ovaj model je najrašireniji i uključuje:

1. Azija – najveći kontinent, koji pokriva približno 30% kopna na Zemlji i dom je za više od 60% svjetskog stanovništva.

2. Afrika – drugi najveći kontinent, poznat po svojoj bogatoj biodiverziteti i kao kolijevka čovječanstva.

3. Sjeverna Amerika – uključuje Kanadu, SAD, Meksiko i države Srednje Amerike te Karipske otoke.

4. Južna Amerika – dom Amazonske prašume i Anda, s raznolikom kulturnom baštinom.

5. Antarktika – najhladniji kontinent, gotovo u potpunosti prekriven ledom i bez stalnog stanovništva.

6. Evropa – geografski gledano poluotok Azije, tradicionalno se tretira kao zaseban kontinent na temelju kulturnih i historijskih razloga.

7. Australija/Okeanija – najmanji kontinent, koji uključuje Australiju i okolne otoke u Pacifiku.

Ovaj model se temelji prvenstveno na geografskim i kulturnim faktorima, a ne isključivo na geološkim; Evropa i Azija su tehnički dio iste kopnene mase (Evroazije), ali se zbog historijskih i kulturnih razlika tretiraju odvojeno.

 

Alternativni modeli razumijevanja kontinenata

U Sloveniji i većini zapadnog svijeta učimo o sedam kontinenata, međutim, drugdje u svijetu postoje i drugačiji pogledi na to koliko kontinenata ima na svijetu, koji odražavaju različite geografske tradicije i načine razumijevanja naše planete.

Model šest kontinenata spaja Evropu i Aziju u Evroaziju, što bolje odgovara geološkoj stvarnosti, budući da ova dva “kontinenta” zapravo čine jednu neprekinutu kopnenu masu. Ovaj model je čest u Rusiji i nekim dijelovima istočne Evrope.

Model pet kontinenata je popularan u latinskim zemljama i spaja Amerike u jedan kontinent, budući da su geološki povezane preko Panamske prevlake. Ovaj model uključuje Afriku, Ameriku, Antarktiku, Evroaziju i Okeaniju.

Postoji i model četiri kontinenta, koji se temelji na kontinentalnim pločama i spaja Evropu, Aziju i Afriku u “Stari svijet”, Sjevernu i Južnu Ameriku u “Novi svijet”, te tretira Antarktiku i Australiju kao zasebne kontinente.

 

Geološki pogled na kontinente

Sa geološkog gledišta, pitanje koliko kontinenata ima na svijetu je još složenije. Geolozi često govore o kontinentalnim pločama umjesto o kontinentima u tradicionalnom smislu.

Zemlja ima približno 7 većih i brojne manje tektonske ploče, koje se polako kreću po zemljinoj površini.

Kontinentalne ploče ne odgovaraju uvijek tradicionalnim granicama kontinenata. Na primjer, Indijski potkontinent je dio Indo-australske ploče, dok dio Sibira leži na Sjevernoameričkoj ploči. Ove ploče su u stalnom kretanju zbog tektonike ploča, što znači da se položaj i oblik kontinenata kroz geološka razdoblja mijenjaju.

Prije otprilike 250 miliona godina svi današnji kontinenti bili su ujedinjeni u jedinstveni superkontinent Pangeu. Kroz milione godina Pangea se razdvojila i formirala današnje kontinente. Taj proces se nastavlja i danas, što znači da će raspored kontinenata za milione godina biti potpuno drugačiji od današnjeg.

 

Kulturni i obrazovni aspekti razumijevanja kontinenata

Način na koji razumijemo i učimo o kontinentima snažno je povezan s kulturnim i obrazovnim tradicijama. U različitim dijelovima svijeta djeca uče različite odgovore na pitanje koliko kontinenata ima na svijetu.

U Sloveniji i većini evropskih zemalja uči se o sedam kontinenata. U Latinskoj Americi često se uči o pet kontinenata (spajaju Sjevernu i Južnu Ameriku te Evropu i Aziju).

U nekim azijskim zemljama, poput Japana, uči se o šest kontinenata, gdje se Sjeverna i Južna Amerika broje kao zasebni kontinenti, ali spajaju Evropu i Aziju.

Ove razlike nisu samo akademske, već odražavaju i različite poglede na svijet te historijske veze među regijama. Način na koji dijelimo svijet može oblikovati naš pogled na globalne odnose, kulturne veze pa čak i geopolitiku.

 

Okeanija ili Australija – imenovanje najmanjeg kontinenta

Zanimljivo pitanje se pojavljuje i pri imenovanju najmanjeg kontinenta. Tradicionalno se zvala Australija, ali se u posljednjim decenijama sve češće koristi izraz Okeanija, koji pored australskog kontinenta uključuje i brojna ostrva u Pacifiku.

Izraz Okeanija bolje odražava geografsku raznolikost ove regije, koja uključuje Australiju, Novi Zeland, Papuu Novu Gvineju i brojne ostrvske države u Pacifiku. Ova promjena u imenovanju odražava i veće priznavanje kulturne i geografske raznolikosti pacifičke regije.

Ovo je još jedan primjer kako se naša predstava o tome, koliko kontinenata ima na svijetu, mijenja kroz vrijeme, ovisno o kulturnim, političkim i naučnim faktorima.

Kada razmišljamo o tome koliko kontinenata ima na svijetu, treba uzeti u obzir da ne postoji jedan jedini “tačan” odgovor. Različiti modeli – sedam, šest, pet ili čak četiri kontinenta – svi su važeći načini razumijevanja naše planete, ovisno o perspektivi i kriterijima koje koristimo.

Kao geograf uvijek naglašavam da je, više nego zapamtiti tačan broj kontinenata, ključno razumjeti zašto postoje različiti pogledi i šta nam oni govore o našoj planeti i našoj historiji. Kontinenti nisu samo fizički entiteti, već i koncepti koji nam pomažu da organizujemo naše razumijevanje svijeta.

Bez obzira na to da li govorimo o sedam, šest ili pet kontinenata, bitno je da cijenimo izuzetnu raznolikost naše planete – od ledenih prostranstava Antarktika do bujnih prašuma Amazonije, od prostranih stepa Azije do raznolikih kultura Evrope. Ova raznolikost je ono što našu planetu čini tako posebnom i vrijednom istraživanja.